1 września 2002r. przystąpiliśmy do ogólnopolskiej akcji „Szkoła z klasą” organizowanej przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i „Gazetę Wyborczą”. Byliśmy jedną z dziesięciu szkół w powiecie nowotarskim i jedyną szkołą sanatoryjną na 3118 zgłoszonych do konkursu. Przez cały rok szkolny 2002/2003 realizowaliśmy wybrane zagadnienia konkursowe, czym udowodniliśmy, że nasza szkoła ma dużo dobrych pomysłów, jest otwarta na świat, przyjazna uczniom i gotowa do podjęcia nowych wysiłków, aby jeszcze lepiej uczyć. W 2003r. otrzymaliśmy tytuł „Szkoły z klasą” potwierdzony certyfikatem podpisanym przez Prezydenta RP A. Kwaśniewskiego.
SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI ZADANIA
” Dzieci to goście, którzy pytają o drogę.” (hinduskie)
Zasada 5: POMAGA UWIERZYĆ W SIEBIE, TWORZY DOBRY KLIMAT
„Szkoła z klasą pomaga uczniom uwierzyć w siebie. Panuje w niej życzliwa, pełna wzajemnego szacunku atmosfera”
Zadanie 5 E: Szkoła bez nałogów.
Nauczyciele dokonują przeglądu działań profilaktycznych podejmowanych przez szkołę. Zastanawiają się, jak skuteczniej chronić uczniów przed nałogami i uczyć zdrowego trybu życia. Rozmawiają o tym z samymi uczniami. Sprawdzają, czy dla wszystkich jest absolutnie jasne, że w szkole nie toleruje się papierosów, alkoholu i narkotyków. Podejmują działania odpowiednie do skali problemu: prowadzą dodatkowe zajęcia profilaktyczne, zapraszają specjalistów, np. z poradni psychologiczno-pedagogicznej, zachęcają uczniów, by sami zorganizowali akcję plakatową lub kampanię w innej formie. Opracowują razem z uczniami deklarację „Nasza szkoła bez nałogów”.
W tym zadaniu szczególnie pożądany byłby udział w zespole zadaniowym uczniów.
1. Dlaczego wybraliśmy to zadanie?
Zadanie to wybraliśmy na posiedzeniu Rady Pedagogicznej, wychodząc naprzeciw problemom, z którymi spotykamy się w naszej pracy. Przeciwdziałanie uzależnieniom jest kwestią bezsporną, gdyż jesteśmy gimnazjum dla młodzieży z chorobami przewlekłymi, (górnych dróg oddechowych i alergiami), a więc tymi, których jedną z przyczyn występowania może być czynne lub bierne palenie. Ostatnio coraz częściej przyjeżdżają pacjenci uzależnieni od nikotyny. Palą w szkole lub na oddziale, Jest to młodzież z różnych regionów Polski oraz różnych grup społecznych, często zaniedbana wychowawczo. Nasze działania dotyczą nie tylko papierosów. Chcemy mówić „nie” wszystkim uzależnieniom, pamiętając o tym, że tytoń jest pierwszą używką stosowana przez młodzież. Pragniemy wypracować model szerokiej informacji o szkodliwości nałogów Naszym celem jest popularyzowanie hasła prof. W. Zatońskiego „Nie można dbać o zdrowie i jednocześnie inhalować się dymem tytoniowym”.
2. Osoba odpowiedzialna za przygotowanie sprawozdania – szef zespołu zadaniowego, oraz członkowie zespołu zadaniowego.
Imiona i nazwiska szefa i członków zespołu zadaniowego:
Szef zespołu : Krystyna Śmieszek. Członkowie zespołu: Danuta Leśniak, Anna Bondarczuk, Bożena Bala, Beata Arendarczyk, Anna Gacek. Lucyna Janczak, Andrzej Jachimowski, Małgorzata Lubińska, Maria Fleszar, Małgorzata Trzeciak, Teresa Stachura oraz uczniowie Paulina Zbucka, Łukasz Staszewski, Dominika Wawoczny.
3. Co wynikło z ankiety „Jaka jest nasza szkoła”?
Na pytania ankiety, „Jaka jest nasza szkoła” uzyskaliśmy odpowiedź, która powinna nas satysfakcjonować. Uczniowie odpowiedzieli, że nasza szkoła jest taka jak A (45%), podobna do A (30%) raczej podobna do A niż do B (17%). Mało było ocen negatywnych (8%). Nie przywiązujemy do tej oceny zbyt wielkiej wagi, ponieważ mamy świadomość, że nasi wychowankowie mają mało czasu, aby poznać efekty naszej pracy i obiektywnie je ocenić (przebywają w sanatorium na 27 i 42-dniowych turnusach). Jeszcze większe trudności w ocenie naszej pracy mieli rodzice, ponieważ posiadają oni tylko informacje pośrednie, uzyskane od dzieci. Nauczyciele ocenili swoje oddziaływania zadowalająco. Uznali jednak, że musimy podejmować działania w zakresie informowania o skutkach stosowania używek w każdym turnusie, w większym zakresie wykorzystując do tego wiedzę lekarzy i spostrzeżenia wychowawców zajęć pozalekcyjnych. Utwierdziliśmy się w przekonaniu, że nie posiadamy skutecznych mechanizmów oddziaływania na uczniów łamiących punkt 13 statutu „Do obowiązków ucznia należy bezwzględne przestrzeganie całkowitego zakazu palenia papierosów, picia alkoholu oraz przyjmowania środków odurzających”.
4. Jak przebiegała szkolna dyskusja na temat nałogów i tego, co szkoła może zrobić, aby lepiej przed nimi chronić uczniów?
4.a. Jak zorganizowaliśmy dyskusję?
Chcąc wypracować plan pracy szkoły w zakresie „Walki z nałogami’ zorganizowaliśmy szkolną dyskusję, która odbyła się w pokoju nauczycielskim w dn. 04.11.2002r. Została zorganizowana z inicjatywy szefa zespołu zadaniowego. Do dyskusji zostali zaproszeni reprezentanci samorządu szkolnego, nauczyciele, kierownictwo wychowania i oczywiście zespół zadaniowy. Pracę rozpoczęliśmy od analizy dokumentacji i uregulowań prawnych dotyczących interesującej nas kwestii. Zaplanowaliśmy działanie i wyznaczyliśmy osoby odpowiedzialne za ich realizację Okazało się jednak, że aby w naszej placówce wypracować wiążące stanowisko, należy spotkać się w szerszym gronie. Następne spotkanie odbyło się 14.11.02. Zaprosiliśmy także przedstawicieli lekarzy, pielęgniarek i pedagoga szkolnego. Dyskusję rozpoczęliśmy od określenia zakresu problemów, z którymi się spotykamy. Wszyscy byli zgodni , że problemy istnieją i należy starać się wypracować model pracy, który przyczyniłby się do ich ograniczenia. Dla wszystkich zebranych zaskoczeniem była wypowiedź przewodniczącej samorządu szkolnego, uczennicy kl. III z Warszawy, która stwierdziła, że nauczyciele jej szkoły macierzystej stoją bezradni wobec tych problemów. Uczniowie ostentacyjnie palą przed szkolą a nauczyciela, który starałby się im w tym przeszkodzić może spotkać kara (np. wybite szyby w samochodzie). Sugerowała także, że w jej szkole młodzież klas starszych pobiera opłaty za korzystanie z toalety, aby pozyskać pieniądze na używki. Zgodnie stwierdziliśmy, że nie mamy jeszcze takich problemów, ale uznano, że aby im zapobiec potrzebna jest szybka wymiana informacji i jednolity front oddziaływań wszystkich pracowników. Wychowawcy podkreślali, ze coraz trudniej upilnować dzieci, gdyż pod pretekstem wyjścia do telefonu, kiosku idą palić. Kiedy wychowawca ich obserwuje, twierdzą, że naruszane jest ich prawo do prywatności. Pani Ela zwróciła uwagę, że rodzice często, aby bronić „palące” dziecko, przerzucają odpowiedzialność na nas, twierdząc, że syn lub córka nauczyli się palić w sanatorium. Sugerowano, aby ustalić system kar za konkretne przewinienia i udostępnić je do wglądu rodzicom, aby nie mieli zastrzeżeń do naszej pracy.
4.b. Propozycje działań zgłoszone przez nauczycieli i uczniów.
Efektem dyskusji było przyjęcie Deklaracji – „Nasza szkoła bez nałogów” oraz propozycja przyjęcia następujących rozwiązań zaproponowanych przez zastępcę dyrektora Władysława Niziołka
1.Przyjąć jednolity front działania, wykorzystując do walki z nałogami wszelkie dostępne środki ( upomnienie, rozmowa z rodzicami, wyjazd karny).
2. Uzupełnić program wychowawczy o zadania dotyczące działań profilaktycznych.
3.Opracować przykładowe scenariusze zajęć pozalekcyjnych informujących o szkodliwości nałogów.
4. Zredagować oświadczenie dla rodziców, że w Ośrodku nie może przebywać dziecko, które jest uzależnione od nałogów ( za złamanie tego zakazu grozi wyjazd dyscyplinarny).
5. Zapewnić pomoc indywidualną dzieciom uzależnionym przez rozmowy z psychologiem, pedagogiem, ordynatorem lub dyrektorem.
Uczniowie nie zgłaszali żadnych propozycji, wyrażali zdziwienie, ze zostali zaproszeni do dyskusji (uczeń kl. III gimnazjum z W-wy „nigdy nikt nas nie pytał o zdanie”).
5. Deklaracja „Nasza szkoła bez nałogów”.
5.a Jak powstała?
Problemowi uzależnień poświęciliśmy kilka spotkań samorządu szkolnego. Wykorzystując materiały z prasy młodzieżowej (Victor i Cogito) wykonaliśmy gazetki informacyjne według następujących bloków:
1. „To śmierdzi i jest niemodne, a mnóstwo młodzieży pali”, – dlaczego?
2. Czy jest to warte tego, abyśmy umarli przedwcześnie na raka płuc? – czyli o skutkach palenia.
3. Kuszą, obiecują zachęcają ale czy informują? – kilka słów o reklamie.
Refleksje wynikające z rozmów i prezentowanych materiałów propagandowych akcji „Rzuć palenie razem z nami” stały się inspiracją do opracowanej deklaracji. Oczywiście musieliśmy poznać inne tego typu teksty np. Powszechną Deklarację Praw Człowieka czy Deklarację Praw Dziecka.
5.b Kto ją przygotowywał?
W ten sposób zostały sformułowane myśli przewodnie przedstawione do dyskusji o nałogach zespołowi zadaniowemu i uczniom. Ostatecznie tekst został opracowany przez uczniów pod moim kierunkiem i skonsultowany z nauczycielem j. polskiego i historii.
5.c Najważniejsze treści
My, pracownicy Zespołu Szkól dla dzieci i młodzieży z chorobami przewlekłymi w Rabce Zdroju, Mieście Dzieci Świata, walkę o zdrowie naszych młodych pacjentów uznajemy za priorytet. W związku z powyższym zobowiązujemy się do przyjęcia w naszej Deklaracji następującego planu.
1. Uznajemy, te każdy człowiek, a w szczególności młody, ma prawo do życia w zdrowym środowisku, wolnym od dymu tytoniowego bez narażania się na skutki biernego lub czynnego palenia, w związku z tym w całym Ośrodku obowiązuje zakaz palenia.
2. Zmieniamy błędne przekonanie młodzieży, że palenie, picie, branie narkotyków jest modne, poprzez systematyczne oddziaływania edukacyjne informujące o uzależniających i śmiercionośnych skutkach konsumpcji nikotyny, alkoholu i narkotyków. Promujemy zdrowy styl życia pod hasłem: NIE PALĘ! NIE PIJĘ! NIE BIORĘ!
3. Kształtujemy krytyczne spojrzenie na reklamę produktów tytoniowych i alkoholowych. Koncerny monopolowe koncentrują swoje działania marketingowe na młodzieży, sprzedając im uzależnienie i śmierć w zamian za złudzenie, ze palenie lub picie to akt wolności, wolnego wyboru, sukcesu.
5.d W jaki sposób została rozpowszechniona w szkole?
Opracowana Deklaracja została przyjęta i podpisana przez Dyrektora Szkoły i Dyrektora Ośrodka oraz przedstawicieli samorządu szkolnego. Ustaliliśmy, że nasi uczniowie zostaną zapoznani z treścią na zajęciach pozalekcyjnych i lekcjach wychowawczych (albo WOS – u). Oprócz tego tekst Deklaracji zostanie zamieszczony na tablicy samorządu szkolnego „Rządzimy się sami” i na oddziałowych tablicach informacyjnych.
6. Jakie inne działania profilaktyczne podjęliśmy?
6.1.Dzialanie 1
6.1.a. Czego dotyczyło działanie (alkohol, papierosy, narkotyki)?
Problem – coraz większa liczba uczniów pali na terenie szkoły lub ośrodka (nasze sanatorium to ogromny budynek z podziemnymi przejściami, boksami, dlatego łatwo znaleźć sobie miejsce, gdzie można palić). Jeżeli spotkamy palącego ucznia kierujemy go na rozmowę do dyrektora szkoły lub ordynatora. Ze względu na trudności finansowe nie korzystamy z rozwiązań radykalnych (wyjazd karny). Mamy również świadomość, że nie rozwiązuje to problemu, a jedynie przerzuca odpowiedzialność na szkoły macierzyste. W efekcie uczniowie (niektórzy) czują się bezkarni. W związku z tym postanowiliśmy zintensyfikować działania uświadamiające szkodliwość palenia oraz zwielokrotnić kontrolę miejsc w których mogliby palić.
6.1.b. Kto organizował, kto się angażował?
Organizacją przedsięwzięć zajął się samorząd szkolny we współpracy z nauczycielami zespołu ekologicznego. W miarę możliwości staramy się angażować do naszych akcji wszystkich nauczycieli, wychowawców i lekarzy, gdyż wiemy jak „bolący” jest to problem.
Wyznaczyliśmy dyżury reprezentantów samorządu, aby ci, którzy chcą wykorzystać pobyt w sanatorium jako szansę zerwania z nałogiem mogli poprosić o indywidualną pomoc psychologa lub pedagoga. Niestety, do tej pory nie spotkaliśmy się z takim
zachowaniem.
6.1.c. Krótki opis.
Walkę z nałogami zgodnie z ich klasyfikacją podzieliliśmy na trzy główne bloki: Top – temat – Nikotyna, Top – temat – Alkohol, Top – temat – Narkotyki. Realizację zadania rozpoczęliśmy od przeprowadzenia ankiety wśród młodzieży pt. ”Walczymy z nałogami”, aby rozpoznać rozmiary zjawiska. W realizację zadania staraliśmy się włączyć wiele osób: nauczyciela biologii, WOS –u, wychowawców oddziałów. Mając świadomość, że dla młodzieży atrakcyjniejszy jest przekaz medialny połączyliśmy nasze działania z akcją prof. W. Zatońskiego pod hasłem „Rzuć palenie razem z nami”. Korzystaliśmy z bogatych doświadczeń organizatorów akcji ogólnopolskiej; przybliżaliśmy ideę, a także prezentowaliśmy materiały propagandowe. Młodzież zaglądała na stronę internetową www.promocjazdrowia pl., podglądała pomysły na przygotowanie akcji plakatowej. W efekcie powstało wiele plakatów, które w sposób przekonujący informują o zdrowotnych i ekonomicznych skutkach palenia. Przygotowano również apel pt. „Zabawa z diabłem, czyli rzuć palenie”, oparty na autentycznych wspomnieniach długoletniego palacza umierającego na raka płuc.
Podsumowaniem apelu był pokaz multimedialny pt. „Uwaga młodzi – tytoń szkodzi”. W prezentacji wykorzystano cztery krótkie filmy o skutkach palenia tytoniu udostępnione z fundacji „Promocja Zdrowia”. Wywarły one chyba najsilniejsze wrażenie na młodzieży, na twarzach malował się grymas zaskoczenia, niedowierzania czy wręcz obrzydzenia. Podobała się też piosenka Tomka Kamińskiego pt. „Ale ty palisz papierosy”. Miejscem wymiany refleksji stały się lekcje biologii, podczas których młodzież miała możliwość wypowiedzenia swoich spostrzeżeń. Dnia 21.11. 02 r., czyli w „Światowym Dniu bez papierosa” zaprosiliśmy na spotkanie mgr psychologii Wojciecha Sokołowskiego pracującego w Sanatorium Kardiologicznym przy PPU w Rabce Zdroju, członka miejskiej komisji ds. walki z nałogami. Padło wiele ciekawych pytań, a młodzież miała okazję usłyszeć rzeczowe i fachowe rady. Z rozmów z młodzieżą wywnioskowałam, że cenne były dygresje dyrektora szkoły – mgr M. Szarawarskiego, dotyczące własnych doświadczeń z walki z nałogiem nikotynowym.
7. Jak uczniowie przyjęli działania profilaktyczne?
W naszej placówce uczniowie często się zmieniają, dlatego plakaty informacyjne wiszą w wyznaczonym miejscu szkoły już od dłuższego czasu, tj. od 23.10.2002.r. Często obserwuję grupy młodzieży czytające informacje, pytam, co ich zainteresowało? Odpowiedzi są tak różne, jak różne bywają zachowania uczniów. Czasem zdarzają się jakieś dopiski, „Dlaczego palisz? -„bo tak”, dziwne rysunki, a nawet próby dorysowywania czegoś. Kiedyś spytałam Anię z II klasy gimnazjum: „Co sądzi o plakatach”? – odpowiedziała „Palę, choć w sanatorium nie, bo boję się wyjazdu karnego i nie oglądam tych plakatów, bo nie wierzę w to, co piszecie. Tyle ludzi znanych, lekarzy pali i nic im się nie dzieje”. No cóż, jest to argument, z którym trudno dyskutować. Inny uczeń III klasy gimnazjum odpowiedział „Czytam, bo chcę wiedzieć!. Nie palę i nie będę palił, bo mam astmę.” Największe jednak wrażenie na młodzieży wywarła prezentacja multimedialna „Uwaga młodzi – tytoń szkodzi” Tak komentuje to uczennica klasy III ( nie pali) „To zapadnie mi w pamięci do końca życia. Są to rzeczy ohydne, np.: z tętnicy wyciskano jakąś okropną substancję. Za każdym razem, gdy będę chciała zapalić, przypomnę sobie ten widok i będzie mi się chciało wymiotować.” Wydaje się, że informacje o skutkach używek robią większe wrażenie na abstynentach; palacze nie wierzą lub udają, że nie wierzą. I może to dobrze, dlatego tak ważna jest profilaktyka, że najlepszą metodą walki z nałogiem jest nigdy nie zaczynać. Ogólnie należy stwierdzić, że młodzież wskazuje na wielką potrzebę działań edukacyjnych w tym zakresie.
8. Jak pracowaliśmy?
Na wstępie powołaliśmy zespół zadaniowy, który planował i koordynował pracę. Spotkania odbywały się w zależności od potrzeb. Rozpoczęliśmy od zadania sobie pytania: Z którym nałogiem spotykamy się w naszej pracy najczęściej? Jakie są jego rozmiary? (analiza wyników ankiety „Walczymy z nałogami”). Zgodnie z wynikami ankiety, jak i naszymi doświadczeniami, okazało się, że nałogiem tym jest nikotynizm (punkt 6), dlatego walkę z nałogami rozpoczęliśmy od papierosów. Poprosiliśmy o współpracę nauczyciela biologii oraz lekarzy i pielęgniarki. Niemałą rolę odegrały także rozmowy z byłymi palaczami, którzy w sposób prosty i przekonujący opowiadali o tym, jak sami „rzucili palenie”, jakie napotykali trudności. Również same dzieci dzieliły się między sobą spostrzeżeniami, często odwoływały się do przykładów ze swoich szkól macierzystych, domów rodzinnych czy grup rówieśniczych. Grupa nauczycieli zajęć pozalekcyjnych stale współpracowała ze sobą, tworząc indywidualne programy wychowawcze oraz zbiorowe prace plastyczne. Zespół zadaniowy gromadził i opracował materiały informacyjne do prowadzonych działań.
9. W jakiej fazie realizacji zadania jesteśmy? Co planujemy?
9.a Czy zakończyliśmy realizację zadania?
Realizacja naszego zadania wymaga działań wielomiesięcznych, dlatego nie możemy mówić o końcowych efektach, bowiem prace nad tym zadaniem jeszcze trwają. Do chwili obecnej zamknęliśmy już pierwszy blok tematyczny – Top – temat – „Nikotyna”. Planujemy realizację następnych bloków dotyczących alkoholizmu i narkomanii. Opracujemy i zgromadzimy przykładowe propozycje scenariuszy; zajęć pozalekcyjnych, lekcji wychowania prozdrowotnego, apeli; będziemy gromadzić materiały informacyjne (które wydamy w formie broszur do użytku wewnętrznego), filmy. Zdobyte doświadczenia uatrakcyjnią naszą pracę, pozwolą na wymianę doświadczeń oraz zwiększą aktywność młodzieży. Ponieważ nasi wychowankowie zmieniają się co jakiś czas, do zadania będziemy powracać cyklicznie, w zależności od problemów, które pojawią się wraz z przyjazdem nowych uczniów.
9.b Jeżeli „nie”, to jak będziemy je kontynuować?
Trudno jest dokonać podsumowania efektów naszych działań, ponieważ młodzież, z którą pracowaliśmy, wróciła do szkół macierzystych i trudno przewidzieć czy zmieniła swój stosunek do nałogów. Ponieważ dostrzegamy ogromną potrzebę takich działań, postaramy się powiększyć naszą wiedzę na ten temat. Nawiążemy stałą współpracę ze specjalistami z zakresu walki z nałogami, np. z Miejską Komisją d/s rozwiązywania problemów alkoholowych przy Urzędzie Miasta w Rabce Zdroju, Stowarzyszeniem Zdrowych Miast Polskich, którego Rabka jest członkiem oraz Zakładem Badań nad Alkoholizmem i Toksykomaniami.
10. Jaki był (jeśli był) udział uczniów w przygotowaniu i realizacji zadania?
W realizacji naszego działania młodzież odegrała ogromną rolę. Reprezentantom Samorządu Szkolnego o wiele łatwiej było dotrzeć do palących kolegów, porozmawiać o ich doświadczeniach, zapytać o formę działań profilaktycznych, która najbardziej przemawia do młodzieży. Uczniowie brali też udział w dyskusji na temat nałogów i opracowaniu deklaracji. To dzięki ich zaangażowaniu powstała ciekawa wystawa prac plastycznych.
11. Co najważniejszego wydarzyło się w trakcie realizacji zadania? Czego my, nauczyciele, dowiedzieliśmy się o szkole, uczniach, procesie nauczania?
Najważniejsze wydaje nam się przeprowadzenie ogólnosanatoryjnej dyskusji na temat nałogów Dowiedzieliśmy się, jak bolący jest to problem dla wielu pedagogów. Uznaliśmy, że nie wolno pozwolić, żeby patologia stała się normą, dlatego do walki z nałogami chcemy włączyć wszystkich pracowników, aby hasło, ,,Nasza szkoła bez nałogów” nie była pustym frazesem. Mówienie do młodzieży o szkodliwości palenia jest trudne i mało skuteczne. Uznaliśmy, że lepsze efekty przynosi przekonywanie, że palenie jest niemodne i nieakceptowane w grupie rówieśniczej. Dostrzegamy wielką rolę dramy i zastosowania metod aktywnych (drzewko decyzyjne, metaplan) w pracy z młodzieżą. Ciekawym i bardzo kształcącym doświadczeniem dla mnie było zorganizowanie dramy: „Mama dowiaduje się, że palę.” Dostrzegłam, jak młodzież świetnie parodiuje nasze zachowanie wyrażające gniew i bezradność, a jak mało jest zachowań kreatywnych. Dlatego wydaje się, że ważnym działaniem edukacyjnym szkoły powinna być pedagogizacja rodziców.
Krystyna Śmieszek